Głębokie, to położone na Białorusi miasto powiatowe obwodu witebskiego. W dawnych czasach kresowe miasteczko w powiecie dziśnieńskim, nad brzegiem jeziora tegoż nazwiska, należało kolejno do magnackich rodów: Radziwiłłów, Korsaków, Zenowiczów, a po traktacie pokojowym w Rydze z 1921 roku wróciło do Rzeczypospolitej i stało się centrum administracyjnym dziśnieńskiego powiatu województwa wileńskiego.
 |
| Głębokie, widok ogólny miasta przed 1930 r. CBN Polona |
Według opowieści Józef Piłsudski kilkakrotnie odwiedził Głębokie i okolice. Po akcji bezdańskiej w roku 1908 przez pewien czas ukrywał się w majątku Boryskowicze, należącym do Doboszyńskich. Gościł w Mosarzu, ale nie przywitali go zbytnio – właściciel, Kalikst Józef Piłsudski, unikał swego rewolucyjnego krewnego. Następnie, gdy Polska odrodziła się, a jego krewny został jej przywódcą, Kalikst Piłsudski bardzo żałował swojej nadmiernej ostrożności. Ale więzi rodzinne nadal nie zostały przerwane. W maju 1935 roku, kiedy zmarł Marszałek Józef Piłsudski, podczas uroczystości żałobnej obok portretu z czarną wstążką na rękawie stanęła córka właściciela Mosarza, Maria.
 |
| Od lewej Maria i Wanda, córeczki Kaliksta Piłsudskiego właściciela na Mosarzu, lata 30. |
W nocy z 11 na 12 sierpnia 1922 roku Józef Piłsudski wraz z rodziną przejeżdżał przez Wilno. Towarzyszyli mu w podróży: generalny adiutant, gen. Jan Jacyna, płk. Bogusław Miedziński, majorowie Adolf Maciesza i Aleksander Prystor, rtm. Kazimierz Pereświet-Sołtan, por. Leon Horodecki oraz komendant pociągu Naczelnika Państwa, por. Józef Makowiecki. Z osób cywilnych towarzyszyli mu: Szef Kancelarii Cywilnej Naczelnika Państwa p. Stanisław Car i Kazimierz Skórewicz, dyrektor gmachów reprezentacyjnych. Pociąg Naczelnika Państwa przybył na stację o godzinie 3 minut 18, z pociągu wsiadł tylko gen. Jacyna, który zamienił kilka słów z płk. Gorzuchowskim. Z najbliższego otoczenia Marszałka Piłsudskiego pozostali w Wilnie p. Marszałkowa z dziećmi, które nocowały w wagonie na stacji oraz p. Car, mjr. Prystor i Skórewicz, którzy pojechali do pałacu Naczelnika Państwa. Następnie Józef Piłsudski wyjechał do Głębokiego, aby odwiedzić 13 Pułk Ułanów.
13 Pułk Ułanów Wileńskich w końcu 1921 roku pełnił służbę na granicy z Litwą, a następnie przez krótki czas stacjonował w Głębokiem. Ostatecznie pod koniec 1922 roku został przeniesiony do Nowej Wilejki pod Wilnem, gdzie przebywał do końca istnienia II Rzeczypospolitej.
 |
| Głębokie, cmentarz wojenny żołnierzy polskich poległych w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Widok ogólny nagrobków w październiku 1934 r. Narodowe Archiwum Cyfrowe |
Do dekoracji orderem Virtuti Militari w Głębokiem było przedstawionych 50, paru oficerów i żołnierzy. Obecnych jednak było 9, którym Józef Piłsudski wręczył krzyża. Reszta kandydatów była nieobecna z powodu urlopów i demobilizacji. W mowie swej Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz, zwracając się do oficerów pułku, powiedział: "... aczkolwiek nazwy "wileński" nie zatwierdziłem, to jednak z góry ją aprobuję ..." – to było wystarczającą podstawą do używania słowa "wileński" w nazwie pułku. Wieczorem tegoż dnia Józef Piłsudski wyjechał do Wilna, gdzie w dniu następnym na placu Łukiskim wręczył sztandar 23 Pułkowi Ułanów Grodzieńskich.
Na posiedzeniu dnia 16 marca 1929 roku Rada Miejska miasta Głębokiego uchwaliła nadać obywatelstwo honorowe miasta, Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. 19 marca 1930 roku Głębocka Rada Gminna nadaje obywatelstwo honorowe gminny, a w celu pozostawienia trwałej pamiątki uchwalono budującą się 5 klasową szkołę powszechną w Udziale nazwać imieniem Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. W październiku 1930 roku Wydział Powiatowy Sejmiku Dziśnieńskiego w Głębokiem przedkłada Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu dyplomy obywatelstwa honorowego, nadanego przez wszystkie gminy miejskie i wiejskie powiatu dziśnieńskiego.
 |
| Dyplom obywatelstwa honorowego powiatu dziśnieńskiego nadanego Józefowi Piłsudskiemu, 1930 r. Archiwum Akt Nowych, Muzeum Józefa Piłsudskiego w Belwederze w Warszawie, sygn. 533, k. 1 |
11 listopada 1930 roku w Głębokiem została odsłonięta betonowa płyta z wizerunkiem głowy Marszałka Józefa Piłsudskiego w medalionie. W 1934 roku skwer imienia Józefa Piłsudskiego, na którym stał pomnik Marszałka, został oddany do użytku publiczności i ustawione byli na nim ławki.
 |
| Głębokie, widok ogólny pomnika ku czci Marszłka Józefa Piłsudskiego oraz skwer Jego imienia, 2 czerwca 1939 r. Archiwum Akt Nowych, Naczelny Komitet Uczczenia Pamięci J. Piłsudskiego. Wydział Wykonawczy w Warszawie, sygn. 62, k. 53 |
W kwietniu 1935 roku podczas obchodów Święta Lasu na placu 3-go Maja w obecności przedstawicieli władz, wojska oraz licznie zgromadzonej publiczności, został posadzony dąb na pamiątkę podniesienia w roku 1921 osady Głębokie do kategorii miast przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Przemówienie imieniem miasta wygłosił prof. Michał Czarnodolski, poczem został podpisany akt pamiątkowy, który przechowywał się w zarządzie miasta.
6 kwietnia 1936 roku w Głębokiem odbyło się posiedzenie Komitetu Uroczystości i Uwiecznienia Pamięci Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, na którym rozważano sprawę ustawienia upamiętnień w miejscowościach powiatu dziśnieńskiego, związanych z życiem i czynami Marszałka. Zgodnie z tym postanowiono umieścić w majątku Boryskowicze tablicę na pamiątkę ukrywania się tam Józefa Piłsudskiego po akcji bezdańskiej oraz tablicę na gmachu starostwa, upamiętniającą pobyt Marszałka w Głębokiem.
 | |
|
6 czerwca 1936 roku w Warszawie ukonstytuował się Naczelny Komitet Uczczenia Pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego, który powołał do życia Prezydent RP Ignacy Mościcki. Jednak pomysł i inspiracja powołania instytucji należy do Artura Śliwińskiego – historyka i polityka, jednego z bliższych współpracowników Piłsudskiego w latach wojny światowej. Zadaniem Komitetu było koordynowanie wszelkich prac mających na celu uczczenie i utrwalenie pamięci Józefa Piłsudskiego. Organem wykonawczym Komitetu był Wydział Wykonawczy, któremu podlegały: Sekretariat, Biuro Projektów i Planów, sekcje Organizacyjna, Finansowa, Plastyczna, Kulturalno-Oświatowa, Informacyjna, Głazów Pamiątkowych. Działalność Sekcji Głazów Pamiątkowych miała na celu upamiętnienie tych miejsc, w których Marszałek pracował, walczył i podejmował ważne decyzje. Sekcja koordynowała inicjatywy obywatelskie w ustalaniu takich miejsc. Na jej zamówienie Wojskowe Biuro Historyczne przygotowało mapę kraju z punktami, gdzie miały stanąć specjalne głazy. Opracowanie wykazu miejscowości, między innym szczegółowych badań w terenie, z ramienia Komitetu przeprowadził kpt. Hugo Zieliński.
2 czerwca 1939 roku, aby ustalić miejsca pod budowę obiektu pamiątkowego dla uczczenia Imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego, do Głębokiego przybył przedstawiciel Wojskowego Biura Historycznego, kpt. Stanisław Woboski. Przy udziale Starosty powiatowego Dzisna, Wiktora Suszyńskiego, Burmistrza miasta Głębokie, Hermana Świrklisa i inżyniera architekt Kazimierza Biszewskiego z Wilna, przeprowadzili odpowiednie prace w wyniku których ustalili miejsce pod budowę obiektu pamiątkowego i sporządzili szkic sytuacyjny wraz z opisem charakterystyki terenu, na którym stanąć ma pomnik. Dla zespołu projektującego wykonano zdjęcia fotograficzne terenu.
 |
| Głębokie, szkic placu 3-go Maja, 2 czerwca 1939 r. AAN, NKUPJP, sygn. 62, k. 47 |
Obiekt pamiątkowy według zdania delegatów mógł znaleźć swój wyraz w postaci silnego akcentu architektonicznego (ew. pomnik) w punkcie zamknięcia placu 3-go Maja – według szkicu regulacji placu.
 |
| Głębokie, szkic placu 3-go Maja po regulacji, 2 czerwca 1939 r. AAN, NKUPJP, sygn. 62, k. 48 |
Projekt budowy pomnika na wskazanym wyżej terenie miał zostać zrealizowany w następujący sposób: zarząd miasta miał organizować uregulowanie placu i usunięcie starej karczmy, której rozbiórka została zarządzona przez starostę w dniu 3 czerwca 1939 roku.
Niestety wojna, która rozpoczęła się we wrześniu 1939 roku zmieniła wszystkie plany. Istniejący wcześniej pomnik Marszałka Piłsudskiego, wzniesiony w 1930 roku, został zniszczony przez bolszewików podczas sowieckiej agresji na Polskę. Szczegóły i losy części pomnika są nadal nieznane.
Komentarze
Prześlij komentarz